Τι δεν είναι ψυχοθεραπεία
Η ψυχοθεραπεία είναι μια επιστημονική διαδικασία, την οποία καλό είναι να την σκεφτόμαστε ως κάτι διαφορετικό από τις δραστηριότητες που, αν και ωφελούν την ψυχή, δεν αποτελούν θεραπεία με την επιστημονική έννοια.
Ευτυχώς, υπάρχουν πολλοί τρόποι που μας βοηθούν να νιώθουμε καλύτερα: η επαφή με τη φύση και τα κατοικίδιά μας, οι σχέσεις με αγαπημένους μας ανθρώπους, η ενασχόληση με την τέχνη, τη μουσική, τον αθλητισμό ή τα χόμπι μας. Όλες αυτές οι εμπειρίες είναι βαθιά ανακουφιστικές και ζωτικής σημασίας για την ψυχική μας ισορροπία, όμως δεν υποκαθιστούν τη θεραπευτική διαδικασία.
Η τέχνη, για παράδειγμα, μπορεί να προσεγγίσει τα ανθρώπινα βιώματα με ομορφιά και βαθύ συμβολισμό· μπορεί να μας συγκινήσει, να μας κινητοποιήσει ή να μας προσφέρει νόημα. Δεν μπορεί, όμως, από μόνη της να θεραπεύσει. Η ψυχοθεραπεία αξιοποιεί την ίδια ανάγκη για νόημα και έκφραση, αλλά μέσα σε ένα ασφαλές, επιστημονικά τεκμηριωμένο πλαίσιο, που επιτρέπει στον άνθρωπο να κατανοήσει βαθύτερα τον εαυτό του και να μετασχηματίσει ό,τι τον δυσκολεύει.
Ακόμη και στην επιστήμη, η έννοια της «ψυχικής υγείας» δεν έχει έναν και μοναδικό, σαφή ορισμό. Είναι η απουσία δυσφορίας ή η διαρκής ικανοποίηση από τη ζωή; Εξαρτάται από την προσωπικότητα, τον πολιτισμό ή την εποχή; Αυτή η πολυπλοκότητα αντικατοπτρίζει τη φύση του ανθρώπου αλλά και των συνθηκών που τον περιβάλλουν.
Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η υγεία δεν ταυτίζεται πάντα με τη καλή διάθεση ή την ευεξία. Έτσι, όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται ότι απομακρύνεται από αυτήν, είναι ουσιαστικό να τη φροντίσει με επιστημονικά εργαλεία και πλαίσιο.
Πώς ορίζεται κάποιος ψυχοθεραπευτής;
Στην Ελλάδα, το πλαίσιο γύρω από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας παραμένει σε κάποια σημεία ασαφές. Αυτό που παραμένει ξεκάθαρο όμως, είναι ότι ψυχοθεραπεία μπορούν να ασκούν μόνο όσοι έχουν εκπαιδευτεί και εποπτευθεί ειδικά σε αυτήν.
Για να γίνει κάποιος ψυχοθεραπευτής, χρειάζεται να είναι είτε ψυχίατρος —δηλαδή γιατρός με ειδικότητα στην Ψυχιατρική— είτε ψυχολόγος, με αναγνωρισμένες σπουδές Ψυχολογίας. Οι περισσότεροι επαγγελματίες συνεχίζουν με μεταπτυχιακές ή διδακτορικές σπουδές και, στη συνέχεια, με εκπαίδευση σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση.
Η εκπαίδευση αυτή διαρκεί συνήθως 1 έως 4 χρόνια και περιλαμβάνει θεωρητικά μαθήματα, εποπτεία και προσωπική θεραπεία, που αποτελούν βασικά μέρη της διαδικασίας. Ορισμένες σχολές ψυχοθεραπείας δέχονται και επαγγελματίες άλλων ειδικοτήτων, οι οποίοι στη συνέχεια δραστηριοποιούνται ως σύμβουλοι ψυχικής υγείας.
Οι ψυχίατροι έχουν επιπλέον τη δυνατότητα συνταγογράφησης φαρμακευτικής αγωγής. Ένας ψυχολόγος μπορεί να συνεργαστεί με ψυχίατρο, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, ώστε η ψυχοθεραπεία και η φαρμακοθεραπεία να λειτουργούν συμπληρωματικά.
Υπάρχουν πολλές αναγνωρισμένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, κάποιες απ' τις πιο διαδεδομένες είναι:
-
Η Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (Γ.Α.Ψ. / C.A.T.)
-
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (Γ.Σ.Θ. / C.B.T.)
-
Η Συστημική Προσέγγιση
-
Η Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία
-
Η Gestalt
-
Η Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεία.
Επειδή στη χώρα μας το νομικό πλαίσιο δεν είναι ακόμη πλήρως καθορισμένο, είναι σημαντικό όποιος αναζητά θεραπευτή να ενημερώνεται προσεκτικά. Η επιστημονική επάρκεια και η αίσθηση ασφάλειας μέσα στη θεραπευτική σχέση αποτελούν τα δύο θεμέλια που αξίζει να λαμβάνονται πάντα υπόψη.
Η ψυχοθεραπεία σήμερα
Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, το να μιλήσει κανείς σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας ήταν κάτι σπάνιο και συχνά στιγματισμένο. Τα τελευταία χρόνια, καθώς η κοινωνία μαθαίνει να αναγνωρίζει και να εκφράζει με ειλικρίνεια τις δυσκολίες της, αυξάνεται παράλληλα και η ικανότητα του ανθρώπου να κάνει το ίδιο εσωτερικά.
Σταδιακά ενισχύεται η εμπιστοσύνη στη θεραπευτική διαδικασία, αλλά και η αντοχή μας στην αλήθεια — την αλήθεια που προκύπτει όταν κάποιος αρχίζει να βλέπει και να κατανοεί τον εαυτό του με ειλικρίνεια.
Στη σύγχρονη κοινωνία, η ψυχοθεραπεία συχνά παρουσιάζεται μέσα από μια πιο εμπορική οπτική. Ωστόσο, η ουσία της βρίσκεται αλλού: στη γνήσια ανθρώπινη συνάντηση, εκεί όπου ο θεραπευτής συνοδεύει τον άνθρωπο που ζητά βοήθεια με σεβασμό, αυθεντικότητα και δεοντολογία.
Η θεραπευτική σχέση διέπεται από κανόνες δεοντολογίας που διασφαλίζουν την ομαλή πορεία της διαδικασίας και αυξάνουν τις πιθανότητες θετικού αποτελέσματος. Οι κανόνες αυτοί λειτουργούν προς όφελος του θεραπευόμενου και της θεραπείας, προστατεύοντας βασικά δικαιώματα και των δύο πλευρών.
Μια αρκετά καλή θεραπευτική σχέση —με σεβασμό, ισοτιμία, συνεργασία, κατανόηση και γνήσιο επιστημονικό ενδιαφέρον— αποτελεί το θεμέλιο κάθε ουσιαστικής αλλαγής και είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για μια ευνοϊκή έκβαση της ψυχοθεραπείας.